Weather News; गेल्या काही दिवसांपासून महाराष्ट्रात तापमानाचा पारा सातत्याने वाढत असताना नागरिकांना प्रचंड उकाड्याचा सामना करावा लागत आहे. विशेषतः विदर्भातील चंद्रपूर येथे ४२ अंश सेल्सियसपर्यंत तापमान नोंदवले गेले आहे. मात्र आता हवामान विभागाने एक महत्त्वाचा अंदाज व्यक्त केला आहे – पुढील चार दिवसांत राज्याच्या विविध भागात पावसाचा शिडकावा होण्याची शक्यता आहे. या अचानक बदलणाऱ्या हवामानाचे स्वरूप, कारणे आणि परिणामांचा आढावा घेऊ या.
वाढत्या तापमानाचे चित्र
फेब्रुवारी महिन्यापासूनच राज्यात उष्णतेची लाट अनुभवास येत आहे. मार्च महिना सुरू होताच तापमानाचा पारा आणखी वाढला आहे. विदर्भातील चंद्रपूर हे सर्वाधिक तापमान नोंदवणारे शहर ठरले असून येथे तापमान ४२ अंश सेल्सियसच्या घरात पोहोचले आहे. यामुळे स्थानिक नागरिकांना अनेक आरोग्यविषयक समस्यांना सामोरे जावे लागत आहे.
पश्चिम महाराष्ट्रातील किनारपट्टीच्या भागात दमट वातावरणाची भर पडली आहे. कोकण किनारपट्टी, मुंबई शहर आणि उपनगरांमध्ये दमटपणामुळे उकाड्याचे प्रमाण वाढले आहे. समुद्रावरून येणारे बाष्पयुक्त वारे यामागे प्रमुख कारण असल्याचे तज्ज्ञांचे मत आहे.
उत्तर महाराष्ट्रात सकाळच्या वेळी थोडासा गारवा जाणवत असला तरी दुपारनंतर परिस्थिती पूर्णपणे बदलते. सूर्य माथ्यावर आल्यानंतर तापमानात लक्षणीय वाढ होते आणि दुपारच्या वेळी उष्णतेचा प्रचंड त्रास जाणवतो. यामुळे शेतकरी, कामगार वर्ग आणि विद्यार्थ्यांना प्रचंड त्रास सहन करावा लागत आहे.
बाष्पीभवनाचा वाढता वेग
हवामान तज्ज्ञांनुसार, सध्याच्या वाढत्या तापमानामुळे बाष्पीभवनाची प्रक्रिया वेगाने होत आहे. समुद्र, नद्या, तलाव आणि जलाशयांतील पाण्याचे बाष्पीभवन होऊन वातावरणात बाष्पाचे प्रमाण वाढत आहे. अरबी समुद्र आणि बंगालच्या उपसागरावरून येणारे बाष्पयुक्त वारे राज्यात प्रवेश करत आहेत.
या बाष्पयुक्त वाऱ्यांमुळे राज्यात उष्णता, दमटपणा, वारा आणि ढगाळ वातावरण अशी मिश्र परिस्थिती निर्माण झाली आहे. ढगांच्या निर्मितीसाठी हे बाष्प प्रमुख कारण ठरत आहे. जमिनीवरून उष्णतेच्या लहरी वर जात असताना त्यांच्या संपर्कात आलेल्या बाष्पयुक्त हवेचे रूपांतर ढगांमध्ये होत आहे. हाच बाष्पीभवनाचा वेग पुढील काही दिवसांतील पावसाचे प्रमुख कारण असल्याचे हवामान विभागाचे म्हणणे आहे.
पावसाचा चार दिवसांचा अंदाज
हवामान विभागाने जारी केलेल्या अंदाजानुसार, राज्यात १९ ते २२ मार्च या चार दिवसांच्या कालावधीत पावसाचा शिडकावा होण्याची शक्यता आहे. हे पाऊस हलके ते मध्यम स्वरूपाचे असतील असे सांगण्यात आले आहे. विशेषतः पश्चिम महाराष्ट्र, मराठवाडा आणि मध्य महाराष्ट्रात हे पाऊस अधिक प्रमाणात होण्याची शक्यता आहे.
या पावसाचे मुख्य कारण म्हणजे बंगालच्या उपसागरातून येणारे बाष्पयुक्त वारे आणि हवेतील वाढलेला दमटपणा. यामुळे अचानक ढग तयार होऊन त्यातून हलका ते मध्यम पाऊस पडण्याची शक्यता आहे. या कालावधीत विजांचा कडकडाट आणि वादळी वाऱ्यांचीही शक्यता वर्तवण्यात आली आहे.
मात्र विदर्भात मात्र पावसाचे प्रमाण कमी असून तेथे उष्णतेच्या लाटेचा इशारा देण्यात आला आहे. विदर्भासाठी हवामान विभागाने यलो अलर्ट जारी केला असून नागरिकांना विशेष काळजी घेण्याचे आवाहन केले आहे. या भागात तापमान ४२ ते ४४ अंश सेल्सियसपर्यंत पोहोचण्याची शक्यता आहे.
उत्तर भारतात पावसासह हिमवृष्टी
महाराष्ट्रासह संपूर्ण देशात हवामानातील बदल जाणवत आहेत. उत्तर भारतातील हिमाचल प्रदेश, जम्मू-काश्मीर, हरियाणा, राजस्थान, उत्तर प्रदेश आणि मध्य प्रदेशपर्यंत पावसाचा इशारा हवामान विभागाने जारी केला आहे. हिमालयीन प्रदेशात हिमवृष्टीचीही शक्यता वर्तवण्यात आली आहे.
हिमालयापासून मध्य भारतापर्यंत वाहणाऱ्या वाऱ्यांचा वेग लक्षात घेता हवामानात सातत्याने बदल होत आहेत. या वाऱ्यांचा प्रभाव महाराष्ट्रावरही पडत आहे. उत्तरेकडून येणारे थंड वारे आणि अरबी समुद्र व बंगालच्या उपसागरावरून येणारे बाष्पयुक्त गरम वारे यांच्या संघर्षामुळे वातावरणात अस्थिरता निर्माण होत आहे.
हवामान बदलाचे परिणाम
अचानक बदलणाऱ्या हवामानाचे अनेक परिणाम दिसून येत आहेत. शेतकऱ्यांना याचा सर्वाधिक फटका बसत आहे. फेब्रुवारी-मार्च या कालावधीत होणारे पाऊस रब्बी पिकांसाठी धोकादायक ठरू शकतात. गहू, हरभरा, ज्वारी यांसारखी पिके कापणीच्या अवस्थेत असताना पाऊस पडल्यास त्यांचे मोठे नुकसान होऊ शकते.
आरोग्याच्या दृष्टीनेही हे बदलते हवामान धोकादायक आहे. एका बाजूला प्रचंड उष्णता तर दुसऱ्या बाजूला पाऊस आणि ढगाळ वातावरण यामुळे सर्दी, खोकला, ताप, डोकेदुखी यांसारख्या आजारांचे प्रमाण वाढत आहे. विशेषतः लहान मुले आणि वृद्धांना याचा अधिक त्रास होत आहे.
वीज निर्मितीवरही याचा परिणाम होत आहे. उष्णतेमुळे वीजेची मागणी वाढली असताना पावसामुळे वीज वितरण व्यवस्थेत अडथळे येऊ शकतात. यामुळे काही भागात वीज पुरवठा खंडित होण्याची शक्यता आहे.
काय काळजी घ्यावी?
हवामान विभागाने दिलेल्या सूचनांनुसार नागरिकांनी काही विशेष काळजी घेणे गरजेचे आहे:
१. विदर्भातील नागरिकांनी दुपारच्या वेळी घराबाहेर पडणे टाळावे आणि भरपूर पाणी प्यावे. २. शेतकऱ्यांनी शक्य असल्यास पिकांची कापणी लवकर पूर्ण करावी आणि कापणी केलेले पीक सुरक्षित ठिकाणी साठवावे. ३. पावसाच्या दिवसांत विजेचा वापर काळजीपूर्वक करावा आणि विद्युत उपकरणे सुरक्षित ठेवावीत. ४. लहान मुले आणि वृद्ध व्यक्तींची विशेष काळजी घ्यावी. ५. रोगप्रतिकारक शक्ती वाढविण्यासाठी पौष्टिक आहाराचे सेवन करावे.
हवामानातील हे बदल जागतिक हवामान बदलाचेही निदर्शक आहेत. तापमानातील अचानक वाढ आणि अपेक्षित पाऊस यामागे जागतिक तापमानवाढ हे प्रमुख कारण असल्याचे तज्ज्ञांचे मत आहे. राज्यात १९ ते २२ मार्चदरम्यान अपेक्षित पावसाबद्दल हवामान विभाग सातत्याने अद्यतन माहिती देत राहणार आहे.
नागरिकांनी हवामान विभागाच्या सूचनांचे पालन करावे आणि आवश्यक काळजी घ्यावी. शेतकऱ्यांनी पिकांची काळजी घेण्यासाठी योग्य उपाययोजना कराव्यात. सध्याच्या बदलत्या हवामानाला अनुसरून जीवनशैलीत थोडे बदल केल्यास अनावश्यक त्रास टाळता येईल.
संपूर्ण भारतातच हवामानात सातत्याने बदल होत असून येत्या काही दिवसांत या बदलांचा अनुभव सर्वसामान्य नागरिकांना येत राहणार आहे. हवामान विभागाच्या सूचना आणि अंदाज याकडे लक्ष ठेवून स्वतःची काळजी घेणे हेच या परिस्थितीत सर्वांत महत्त्वाचे आहे.