Tomato prices; विदर्भात शेतकऱ्यांच्या समस्या दिवसेंदिवस वाढत चालल्या आहेत. एकीकडे बाजारपेठेत टोमॅटोचे दर कोसळले आहेत, तर दुसरीकडे अवकाळी पावसामुळे पिकांचे नुकसान होत आहे. याशिवाय वन्यप्राण्यांच्या हल्ल्यामुळे जीवितहानी होण्याच्या घटना वाढत आहेत. या सर्व परिस्थितीमुळे विदर्भातील शेतकरी आणि आदिवासी समाज संकटात सापडला आहे.
टोमॅटोचे दर कोसळले: शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान;
भंडारा जिल्हा हा नेहमीच भात उत्पादनासाठी प्रसिद्ध आहे. मात्र अलीकडच्या काळात, येथील अनेक पारंपरिक भातपिक उत्पादक शेतकरी नगदी पिकांकडे वळले आहेत. बागायती शेतीच्या माध्यमातून या शेतकऱ्यांनी मोठ्या प्रमाणात टोमॅटो पिकाची लागवड केली होती. मात्र, बाजारात मोठ्या प्रमाणात टोमॅटोची आवक वाढल्यामुळे त्याचे दर प्रचंड कोसळले आहेत.
सध्या भंडारा जिल्ह्यात एका कॅरेटच्या (25 ते 30 किलो टोमॅटो) दरात मोठी घसरण झाली आहे. एका कॅरेटला केवळ 20 ते 25 रुपये दर मिळत आहेत. हे दर इतके कमी आहेत की शेतकऱ्यांचे प्रचंड आर्थिक नुकसान होत आहे. ही परिस्थिती अत्यंत चिंताजनक आहे, कारण एक कॅरेट टोमॅटो लागवड करणे ते बाजारात विक्रीपर्यंत सुमारे 90 रुपयांचा खर्च शेतकऱ्याला येतो. म्हणजेच, प्रत्येक कॅरेटमागे शेतकऱ्यांना सुमारे 65 रुपयांचा तोटा सहन करावा लागत आहे.
ही परिस्थिती पाहता, शेतकऱ्यांमध्ये निराशा पसरली आहे. त्यांच्या मते, धानाला ज्याप्रमाणे राज्य सरकार हमीभाव देतो, त्याप्रमाणे बागायती शेतीच्या मालालाही तशाच प्रकारे हमीभाव देणे गरजेचे आहे. त्यामुळे शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती सुधारू शकेल अशी आशा शेतकरी बाळगत आहेत.
टोमॅटो उत्पादक शेतकऱ्यांच्या समस्येला वाचा फोडताना एक स्थानिक शेतकरी म्हणाले, “आम्ही सुरुवातीला भात पिकवायचो, परंतु कमी नफ्यामुळे नगदी पिकांकडे वळलो. आता टोमॅटोचे दर कोसळल्याने आम्ही दुहेरी संकटात सापडलो आहोत. शासनाने आमच्यासाठी काही तरी करणे गरजेचे आहे.”
अवकाळी पावसामुळे मका पिकांचे नुकसान;
विदर्भातील शेतकऱ्यांच्या समस्या येथेच थांबत नाहीत. गडचिरोली जिल्ह्यात रविवारी (24 मार्च) सायंकाळी अवकाळी पावसाने हजेरी लावली. या अचानक आलेल्या पावसामुळे अनेकांची तारांबळ उडाली. वादळी वाऱ्यासह आलेल्या अवकाळी पावसामुळे अनेक शेतकऱ्यांच्या मका पिकांची मोठ्या प्रमाणात नासाडी झाली आहे.
गडचिरोली शहरासह धानोरा, आरमोरी, चामोर्शी या तालुक्यांमध्ये वादळी वाऱ्यासह अवकाळी पावसाचा मोठा प्रभाव दिसून आला. या पावसामुळे बराच काळापर्यंत वीज पुरवठादेखील बंद होता, ज्यामुळे स्थानिक नागरिकांना अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागले.
या अवकाळी पावसाने पिकांचे नुकसान होण्याची ही पहिलीच वेळ नाही. गेल्या काही वर्षांमध्ये हवामान बदलांमुळे अवकाळी पावसाच्या घटना वाढल्या आहेत, ज्यामुळे शेतकरी वर्गाला मोठा आर्थिक फटका बसत आहे. विशेषतः, मका पिकावर अवलंबून असलेल्या शेतकऱ्यांसाठी हा मोठा धक्का आहे.
एका स्थानिक शेतकऱ्याने सांगितले, “माझे संपूर्ण मका पीक या अवकाळी पावसात वाया गेले. मी याच पिकावर अवलंबून होतो आणि आता माझ्या कुटुंबाचे भरण-पोषण कसे करणार, याची चिंता मला सतावत आहे.”
नुकसानग्रस्त शेतकऱ्यांना शासनाकडून तातडीने आर्थिक मदत मिळावी, अशी मागणी स्थानिक लोकप्रतिनिधींकडून होत आहे. विशेषतः, फसलेल्या पिकांच्या नुकसानीची भरपाई किंवा विमा क्लेम यासाठी जलद कार्यवाही व्हावी, अशी अपेक्षा व्यक्त केली जात आहे.
आवश्यक उपाययोजना आणि पुढील मार्ग;
विदर्भातील शेतकऱ्यांच्या समस्यांवर मात करण्यासाठी अनेक उपाययोजना आवश्यक आहेत. टोमॅटो उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी हमीभाव योजना लागू करणे किंवा पिकांचे विविधीकरण करण्यासाठी प्रोत्साहन देणे गरजेचे आहे. अवकाळी पावसांमुळे होणारे नुकसान टाळण्यासाठी हवामान-प्रतिरोधक पीक पद्धतींचा अवलंब करण्याचे प्रशिक्षण आणि अशा नुकसानीसाठी तात्काळ आर्थिक मदत देणे महत्त्वाचे आहे.
वन्यप्राण्यांच्या हल्ल्यांपासून नागरिकांचे रक्षण करण्यासाठी जागरूकता कार्यक्रम राबविणे, प्रशिक्षित वनरक्षकांची संख्या वाढविणे आणि वन्यप्राण्यांसाठी स्वतंत्र कॉरिडोर तयार करणे यासारख्या उपायांची गरज आहे.
शेवटी, विदर्भातील शेतकरी आणि आदिवासी समाजाला आर्थिक स्थैर्य मिळण्यासाठी शासनाने दीर्घकालीन धोरणे आणि योजना राबविणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांच्या उत्पादनांना योग्य बाजारपेठ मिळवून देणे, वन्य संपत्तीच्या गोळा करण्यासाठी सुरक्षित पर्याय उपलब्ध करून देणे आणि हवामान बदलांचा सामना करण्यासाठी शेतकऱ्यांना सक्षम बनविणे, या गोष्टी शासन आणि स्थानिक प्रशासनाने प्राधान्याने हाती घेणे अत्यावश्यक आहे.
विदर्भातील शेतकऱ्यांच्या समस्या सोडविण्यासाठी सर्व संबंधित घटकांनी एकत्रित प्रयत्न करणे गरजेचे आहे. शासन, शेतकरी संघटना, वन विभाग आणि स्थानिक प्रशासन यांच्यामध्ये समन्वय असल्यास या समस्यांवर योग्य उपाय शोधता येईल. त्याशिवाय, शेतकऱ्यांना आपले आवाज उठविण्यासाठी व्यासपीठ देणे आणि त्यांच्या समस्यांवर तात्काळ कारवाई करणे महत्त्वाचे आहे.
यादरम्यान, विदर्भातील शेतकरी आणि आदिवासी समाज संकटाशी लढा देत आहेत. टोमॅटोचे कोसळलेले दर, अवकाळी पावसाचे संकट किंवा वन्यप्राण्यांच्या हल्ल्याचे धोके – अशा अनेक समस्यांमुळे त्यांचे जीवन अधिकाधिक कठीण होत आहे. या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी तातडीने ठोस पावले उचलणे अत्यंत आवश्यक झाले आहे.
