ration card; भारतीय शासनाने रेशन कार्ड धारकांसाठी एक महत्त्वाचा निर्णय घेतला आहे. आता सर्व रेशन कार्ड धारकांना आणि त्यांच्या कुटुंबातील प्रत्येक सदस्याला ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करणे बंधनकारक केले आहे. हा निर्णय रेशन वितरण प्रणालीतील पारदर्शकता वाढवण्यासाठी आणि अपात्र लाभार्थींना रोखण्यासाठी घेण्यात आला आहे. या नवीन नियमामुळे रेशन कार्ड धारकांना त्यांची ओळख पुष्ट करणे आवश्यक झाले आहे.
आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून आता रेशन कार्ड धारक घरबसल्या मोबाइल फोनद्वारे ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करू शकतात. यामुळे त्यांना रेशन दुकानात जाऊन केवायसी करण्याची आवश्यकता नाही. हे सुविधा विशेषत: ज्येष्ठ नागरिकांसाठी आणि शारीरिकदृष्ट्या अक्षम व्यक्तींसाठी फार उपयुक्त ठरली आहे. सरकारच्या या पावलामुळे डिजिटल इंडियाच्या दिशेने आणखी एक महत्त्वाची प्रगती झाली आहे आणि नागरिकांना सेवा मिळवणे सोपे झाले आहे.
रेशन कार्डाचे महत्त्व आणि उपयोग
रेशन कार्ड हे भारतीय नागरिकांसाठी एक अत्यंत महत्त्वाचे अधिकृत कागदपत्र आहे. सरकारकडून जारी केले जाणारे हे कागदपत्र केवळ स्वस्त धान्य मिळवण्यासाठीच नाही तर अनेक इतर कामांसाठी देखील वापरले जाते. या कार्डाद्वारे पात्र लाभार्थी कुटुंबाला राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा कायद्यांतर्गत तांदूळ, गहू आणि इतर आवश्यक वस्तू अत्यंत कमी दरात मिळतात. हे धान्य सार्वजनिक वितरण प्रणाली (पीडीएस) अंतर्गत वितरित केले जाते.
याशिवाय रेशन कार्डाचा वापर निवास पुराव्या म्हणून देखील होतो. बँक खाते उघडताना, मुलांचे शाळेत प्रवेश घेताना, रोजगार नोंदणी करताना आणि इतर अनेक सरकारी योजनांचा लाभ घेताना रेशन कार्डाची आवश्यकता असते. सामाजिक न्याय आणि अधिकारिता विभागाच्या विविध योजनांमध्ये देखील रेशन कार्ड महत्त्वाचे ठरते. त्यामुळे प्रत्येक पात्र कुटुंबासाठी रेशन कार्ड असणे आवश्यक आहे आणि त्याची ई-केवायसी करणे तितकेच महत्त्वाचे आहे.
ई-केवायसी न करण्याचे परिणाम
शासनाने स्पष्ट केले आहे की जर रेशन कार्ड धारक कुटुंबाने ई-केवायसी केली नाही तर त्यांना गंभीर परिणामांना तोंड द्यावे लागू शकते. सर्वात मोठा धोका म्हणजे त्यांचे रेशन धान्य पुरवठा बंद होऊ शकतो. यामुळे कुटुंबाला आर्थिक अडचणींना सामोरे जावे लागू शकते कारण त्यांना बाजारभावाने धान्य खरेदी करावे लागेल. केवायसी न केल्यास रेशन कार्डच देखील रद्द होऊ शकते, ज्यामुळे इतर सरकारी योजनांचा लाभ घेण्यातही अडचणी निर्माण होतील.
तसेच ज्या व्यक्तीने ई-केवायसी केली नाही त्या व्यक्तीचे नाव रेशन कार्डमधून वगळले जाऊ शकते. हे विशेषत: नवीन सदस्यांसाठी धोकादायक आहे जे अलीकडेच कुटुंबात सामील झाले आहेत. शासनाचा हेतू अपात्र लाभार्थींना रोखण्याचा असला तरी, वैध लाभार्थींनी देखील सावधगिरी बाळगली पाहिजे. यामुळे प्रत्येक रेशन कार्ड धारक कुटुंबातील सर्व सदस्यांनी तातडीने ई-केवायसी करून घेणे आवश्यक आहे.
केवायसी करण्याची सुलभ प्रक्रिया
रेशन कार्ड ई-केवायसी करण्यासाठी आता मोबाइल अॅप्लिकेशनचा वापर करता येतो. ज्या रेशन कार्ड धारकांनी अजून ई-केवायसी केली नसेल त्यांनी ‘Mera KYC’ नावाचे अॅप्लिकेशन डाउनलोड करावे. हे अॅप्लिकेशन गुगल प्ले स्टोअरवर मोफत उपलब्ध आहे आणि त्याचा वापर करणे अत्यंत सोपे आहे. अॅप्लिकेशनद्वारे केवायसी करण्यासाठी फक्त आधार कार्ड आणि आधारशी लिंक केलेला मोबाइल नंबर आवश्यक आहे. यामुळे घरबसल्या कुटुंबातील सर्व सदस्यांची केवायसी करता येते.
केवायसी प्रक्रिया अत्यंत सुरक्षित आहे कारण ती ओटीपी वेरिफिकेशनद्वारे होते. आधार कार्डाशी लिंक केलेल्या मोबाइल नंबरवर मिळालेला ओटीपी टाकल्यानंतरच केवायसी प्रक्रिया पूर्ण होते. या प्रक्रियेमुळे फसवणूक होण्याची शक्यता कमी असते. तसेच संपूर्ण प्रक्रिया डिजिटल असल्यामुळे कागदी कारवाईची आवश्यकता नसते आणि त्वरित प्रक्रिया पूर्ण होते.
केवायसी स्टेटस तपासण्याची पद्धत
केवायसी केल्यानंतर ती यशस्वी झाली आहे का हे तपासणे अत्यंत आवश्यक आहे. यासाठी ‘Mera Ration’ नावाचे अॅप्लिकेशन वापरावे लागते. हे अॅप्लिकेशन देखील गुगल प्ले स्टोअरवर मोफत उपलब्ध आहे. अॅप्लिकेशन डाउनलोड करून त्यामध्ये आधार क्रमांक आणि ओटीपीद्वारे लॉगिन करावे लागते. लॉगिन केल्यानंतर तुमचे रेशन कार्डची संपूर्ण माहिती दिसते आणि प्रत्येक सदस्याची केवायसी स्थिती तपासता येते.
अॅप्लिकेशनमध्ये ‘Manage Family Details’ या विभागात जाऊन प्रत्येक सदस्याची केवायसी स्थिती पाहता येते. ज्या सदस्यांची केवायसी यशस्वीरित्या झाली आहे त्यांच्यासमोर ‘KYC Verified’ असे दिसते. जर केवायसी झाली नसेल तर ‘Not reported by State’ असे लिहिले असते. हे तपासणे महत्त्वाचे आहे कारण कधी कधी तांत्रिक अडचणींमुळे केवायसी पूर्ण होत नाही. त्यामुळे केवायसी केल्यानंतर त्याची पुष्टी करणे आवश्यक असते.
केवायसी अपडेट होण्याचा कालावधी
केवायसी प्रक्रिया पूर्ण केल्यानंतर ती सिस्टीममध्ये अपडेट होण्यासाठी काही दिवस लागू शकतात. सामान्यत: 2 ते 7 दिवसांमध्ये केवायसी स्थिती अपडेट होते परंतु कधी कधी तांत्रिक कारणांमुळे जास्त वेळ लागू शकतो. या कालावधीत धैर्याने प्रतीक्षा करावी आणि वारंवार स्थिती तपासू नये. जर एक आठवड्यानंतरही केवायसी अपडेट झाली नसेल तर संबंधित रेशन दुकान किंवा कार्यालयाशी संपर्क साधावा. काही वेळा डेटाबेस सिंक होण्यात विलंब होतो त्यामुळे अधिकाऱ्यांकडून योग्य मार्गदर्शन मिळू शकते.
तसेच महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे केवायसी केल्यानंतर त्याचा स्क्रीनशॉट किंवा रेकॉर्ड ठेवावा. यामुळे भविष्यात कोणत्याही प्रकारची समस्या निर्माण झाल्यास पुरावा म्हणून वापरता येईल. अॅप्लिकेशनमध्ये केवायसी झाल्याचा संदेश येतो त्याचा स्क्रीनशॉट काढून ठेवणे उपयुक्त ठरते.
सुरक्षिततेचे उपाय आणि टिप्स
ई-केवायसी करताना काही सुरक्षिततेचे उपाय योजावेत. केवळ अधिकृत अॅप्लिकेशन्सचाच वापर करावा आणि तृतीय पक्षांना आपली वैयक्तिक माहिती देऊ नये. आधार क्रमांक, ओटीपी आणि इतर संवेदनशील माहिती कुणाशीही शेअर करू नये. जर कोणी फोनवरून केवायसी करण्यास सांगत असेल तर सावधान राहावे कारण हे फसवणूक असू शकते. केवायसी स्वतः करणे सर्वात सुरक्षित आहे.
तसेच इंटरनेट कनेक्शन स्थिर असल्याची खात्री करावी आणि बॅटरी चार्ज असल्याची पुष्टी करावी. केवायसी प्रक्रिया दरम्यान फोन बंद झाल्यास प्रक्रिया अर्धवट राहू शकते. गर्दी नसलेल्या वेळेत म्हणजे सकाळी किंवा संध्याकाळी केवायसी करणे चांगले कारण त्यावेळी सर्व्हरवर लोड कमी असतो आणि प्रक्रिया जलदगतीने होते.
रेशन कार्ड ई-केवायसी ही आजच्या काळाची आवश्यकता आहे आणि प्रत्येक लाभार्थ्याने ती पूर्ण करणे आवश्यक आहे. सरकारच्या या निर्णयामुळे रेशन वितरण प्रणाली अधिक पारदर्शक आणि कुशल होईल. मोबाइल अॅप्लिकेशनच्या माध्यमातून घरबसल्या केवायसी करणे शक्य झाले आहे ज्यामुळे नागरिकांना मोठी सोय झाली आहे. केवायसी केल्यानंतर त्याची स्थिती तपासणे आणि आवश्यक कागदपत्रांचा बॅकअप ठेवणे महत्त्वाचे आहे.
सर्व रेशन कार्ड धारकांनी तातडीने आपली आणि कुटुंबातील सर्व सदस्यांची ई-केवायसी पूर्ण करावी. यामुळे भविष्यात रेशन धान्य मिळवण्यात कोणत्याही प्रकारची अडचण येणार नाही आणि सरकारी योजनांचा निर्बाध लाभ घेता येईल. डिजिटल इंडियाच्या या प्रवासात सहभागी होऊन आपण देशाच्या प्रगतीमध्ये योगदान देऊ शकतो.
(Disclaimer)
हा लेख केवळ माहितीच्या उद्देशाने लिहिला गेला आहे. रेशन कार्ड ई-केवायसी संबंधी कोणतेही अधिकृत निर्णय घेण्यापूर्वी कृपया संबंधित सरकारी विभागाशी संपर्क साधावा. लेखकाची या माहितीच्या वापरामुळे होणाऱ्या कोणत्याही नुकसानाची जबाबदारी नाही. अधिकृत माहितीसाठी सरकारी वेबसाइट किंवा कार्यालयांशी संपर्क करावा.
