Temperature Today; महाराष्ट्रात मार्च महिन्यातच उन्हाळ्याने जोर धरला आहे. राज्यात होळीच्या दिवशी प्रचंड तापमानाची नोंद झाली असून सर्वत्र चांगलीच रखरख वाढली आहे. नागरिकांना उन्हाचा चटका बसू लागला आहे. विशेषतः विदर्भ, मध्य आणि उत्तर महाराष्ट्रात कमाल तापमान कमालीचे वाढले आहे. अशा वातावरणात उष्माघाताचा धोका वाढला असून नागरिकांनी काळजी घेणे आवश्यक आहे.
राज्यातील सद्य परिस्थिती
हवामान विभागाच्या अहवालानुसार, १३ मार्च रोजी सोलापुरात ४०.८ अंश सेल्सिअसचे तापमान नोंदवले गेले. सोलापूरच्या हवामान कार्यालयाकडून मिळालेल्या माहितीनुसार किमान तापमानही वाढून २२.६ अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचले आहे. म्हणजेच दिवसा-रात्री तापमानाचा फरक मोठा असला तरी सकाळपासूनच उकाडा जाणवू लागतो.
विदर्भ प्रदेश सध्या अक्षरशः तापला आहे. बहुतांश ठिकाणी ३८ ते ४१ अंशांची नोंद होत आहे. विदर्भातील अकोला, नागपूर आणि चंद्रपूर या जिल्ह्यांमध्ये तापमान ४० अंशांच्या पुढे गेले आहे. दुपारच्या वेळी रस्त्यावरून फिरणे अत्यंत त्रासदायक होत असून उकाड्याने नागरिक हैराण झाले आहेत.
गेल्या काही दिवसांपूर्वी कोकणपट्ट्यात तसेच मुंबई आणि आजूबाजूच्या परिसरात उष्णतेची लाट होती. आता ही लाट विदर्भाकडे सरकली आहे. हवामान विभागाने पुढील दोन दिवसांसाठी विदर्भातील अकोला, यवतमाळ, अमरावती, नागपूर आणि चंद्रपूर या जिल्ह्यांना उष्णतेच्या लाटेचा यलो अलर्ट जारी केला आहे.
उत्तर व दक्षिण कोकणात ३५ ते ३९ अंश तापमानाची नोंद होणार असून मध्य महाराष्ट्र आणि मराठवाड्यात ३८ ते ४० पर्यंत तापमान जाण्याची शक्यता आहे. हवामान विभागाच्या नकाशावरून दिसते की, राज्यातील काही जिल्ह्यांमध्ये सामान्य तापमानापेक्षा कमी तापमान आहे, हे पांढऱ्या रंगाने दर्शविले आहे. परंतु बहुतांश भागांत तापमान सामान्यापेक्षा जास्त आहे.
उष्णतेची कारणे आणि परिणाम
मार्च महिना सुरू होताच उन्हाळ्याने जोर धरला आहे. सूर्य आता दक्षिणायनातून उत्तरायणाकडे सरकत असून सूर्यकिरणे जवळजवळ लंबरूप पडू लागली आहेत. त्यामुळे जमिनीचे तापमान वाढत आहे. वातावरणातील आर्द्रता कमी झाल्याने कोरडी हवा वाहत आहे, जी तापमानवाढीस कारणीभूत ठरते.
हवामान बदलाचे परिणामही यात महत्त्वाचे आहेत. जागतिक तापमानवाढीमुळे अनियमित हवामान चक्र निर्माण होत असून उष्णतेच्या लाटा वारंवार येत आहेत. शहरी भागात कोंक्रिट जंगलामुळे हिट आयलँड इफेक्ट निर्माण होतो, ज्यामुळे तापमानात अधिक वाढ होते.
उष्णतेचे मानवी आरोग्यावर गंभीर परिणाम होऊ शकतात. सर्वसामान्य नागरिकांना उकाडा, थकवा, डोकेदुखी यांसारख्या समस्यांना सामोरे जावे लागते. वृद्ध व्यक्ती, लहान मुले आणि आधीपासून आजारी असलेल्या व्यक्तींना उष्माघाताचा धोका अधिक असतो. अत्यधिक उष्णतेमुळे डिहायड्रेशन, हिट क्रॅम्प्स आणि हिट स्ट्रोक होण्याची शक्यता वाढते.
शेतीवरही उष्णतेचे विपरीत परिणाम होतात. विशेषतः फळबागा आणि भाजीपाला पिकांना अधिक पाणी द्यावे लागते. पाण्याची टंचाई असलेल्या भागांत शेतकऱ्यांची चिंता वाढते. पशुधनाचेही उष्णतेमुळे हाल होतात, त्यांच्या पाण्याची व्यवस्था करणे आवश्यक असते.
उष्णतेपासून बचावाचे उपाय
तज्ज्ञांच्या मते, उष्माघातापासून वाचण्यासाठी अनेक उपाय करता येतात. सूती व सैल कपडे वापरणे, दुपारच्या वेळेस बाहेर न पडणे आणि भरपूर पाणी पिणे ही त्यातील प्रमुख उपाय आहेत.
सामान्य नागरिकांसाठी काही महत्त्वाचे सल्ले:
१. पाणी प्या, भरपूर प्या: दिवसभरात किमान ३-४ लिटर पाणी प्यावे. बाहेर जाताना पाण्याची बाटली सोबत ठेवावी.
२. उघड्यावर काम टाळावे: शक्य असल्यास दुपारच्या वेळी (११ ते ४) उघड्यावर काम करणे टाळावे. या वेळेत सूर्यकिरणे सर्वाधिक तीव्र असतात.
३. योग्य कपडे निवडा: सूती आणि हलके रंग असलेले कपडे वापरावे. काळ्या रंगाचे कपडे उष्णतेचे शोषण करतात, त्यामुळे उकाडा जास्त जाणवतो.
४. डोक्याचे संरक्षण करा: बाहेर जाताना टोपी, पगडी किंवा छत्री वापरावी. डोक्याचे उन्हापासून संरक्षण केल्यास उष्माघात टाळता येतो.
५. आहारात बदल करा: पाण्याचे प्रमाण जास्त असलेले फळे आणि भाज्या आहारात समाविष्ट करावे. उदा. काकडी, टरबूज, खरबूज, संत्री, मोसंबी इत्यादी.
६. घराची काळजी घ्या: घरातील उष्णता कमी करण्यासाठी खिडक्यांना पडदे लावावे, उत्तम व्हेंटिलेशनची व्यवस्था करावी. शक्य असल्यास एअर कूलर किंवा पंख्याचा वापर करावा.
७. वाहन सावलीत पार्क करा: वाहन उघड्यावर ठेवल्यास त्याचे तापमान वाढते आणि काही वेळाने वाहनात बसणे त्रासदायक होते.
८. इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांचा वापर मर्यादित करा: टीव्ही, कंप्युटर, ओव्हन यांसारखी उपकरणे घरातील तापमान वाढवतात. त्यांचा वापर मर्यादित करावा.
९. सार्वजनिक ठिकाणी काळजी घ्या: मॉल्स, सिनेमागृहे, वाचनालये यांसारख्या एअर कंडिशनिंग असलेल्या सार्वजनिक ठिकाणी जाण्याचा विचार करावा.
१०. आरोग्याची काळजी घ्या: तहान न लागली तरीही पाणी प्यावे. उष्णतेची लक्षणे दिसताच डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
शासकीय उपाययोजना
राज्य सरकार आणि स्थानिक प्रशासनाने उष्णतेशी मुकाबला करण्यासाठी विविध उपाययोजना केल्या आहेत. काही जिल्ह्यांमध्ये हिट अॅक्शन प्लॅन तयार करण्यात आला आहे. रुग्णालयांमध्ये विशेष कक्ष स्थापन करण्यात आले आहेत, जेथे उष्माघाताचे रुग्ण आणले जातात. शाळा, महाविद्यालये यांचे वेळापत्रक बदलण्यात आले आहे.
सार्वजनिक ठिकाणी पाणपोई सुरू करण्यात आल्या आहेत. बांधकाम कामगारांना दुपारच्या वेळी विश्रांती देण्याचे आदेश देण्यात आले आहेत. पशुधनाची काळजी घेण्यासाठी पशुपालन विभागाने मार्गदर्शक सूचना जारी केल्या आहेत.
महाराष्ट्रातील वाढते तापमान चिंतेचा विषय आहे. हवामान बदलाच्या पार्श्वभूमीवर उष्णतेच्या लाटा अधिक तीव्र आणि वारंवार येण्याची शक्यता आहे. नागरिकांनी स्वतःची आणि कुटुंबीयांची काळजी घेणे आवश्यक आहे. सावधगिरी बाळगल्यास उष्माघाताचा धोका टाळता येतो.
हवामान विभागाच्या सूचनांचे पालन करावे आणि आरोग्य विभागाने दिलेल्या सूचना लक्षात ठेवाव्या. समाजातील सर्व घटकांनी एकत्रित प्रयत्न केल्यास उष्णतेचे दुष्परिणाम कमी करता येतील. आपली काळजी घ्या आणि इतरांनाही उष्णतेपासून सावध राहण्यास मदत करा.
आता वसंतऋतूचे आगमन झाले असले तरी वातावरण उन्हाळ्यासारखे होत आहे. आगामी काळात तापमान आणखी वाढण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे सतर्क राहणे आणि वैयक्तिक पातळीवर काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे. असे म्हणतात की ‘प्रतिबंध उपचारापेक्षा चांगला’, म्हणूनच उष्णतेपासून वाचण्यासाठी आवश्यक ती सर्व काळजी घेणे गरजेचे आहे.
